in de Burgerzaal van het stadhuis
Welkom door Steven Lamberts, voorzitter van Comité “Erasmus, icoon van Rotterdam”
Mijnheer de Wethouder, Mevrouw Hertzberger, Mijnheer Couvée, familieleden en vrienden,
geachte aanwezigen.
Welkom bij de 555ste viering van de verjaardag van Desiderius Erasmus.
Mijn naam is Steven Lamberts, voorzitter van het comité “Erasmus, icoon van Rotterdam”, een comité waarin 15 Rotterdamse instellingen en organisaties samenwerken met het doel Erasmus tot HET boegbeeld van zijn geboortestad te maken.
Wij vergroten de bekendheid van Erasmus in het stadsbeeld van Rotterdam, we bevorderen het gebruik van zijn naam, eigenlijk zijn “merk”, bij het positioneren van onze stad in binnen- en buitenland en wij dragen zijn gedachtegoed uit in de Rotterdamse samenleving en daarbuiten.
Vorig jaar hebben wij de viering van de 554ste verjaardag van Erasmus moeten overslaan in verband met de Covid-19 pandemie.
Daarom zullen vanmiddag zowel de 10e als de 11e Lof der Zotheidspeld worden uitgereikt aan personen die zich bijzonder onderscheiden in de geest van het gedachtegoed van Erasmus.
Mevrouw Hertzberger en mijnheer Couvée: U mag zich spiegelen aan de namen van enkele recente spelddragers als Inez Weski, Loes Luca, Hugo Borst en Fidan Ekiz.
De jaren 1520 en 1521, nu dus precies 500 jaar geleden, waren voor Erasmus zeer productieve jaren: hij publiceerde “Antibarbari”, het boek tegen de barbarij, misschien wel het belangrijkste manifest van Erasmus’ humanisme, waarin hij steeds wijst op het belang van goed onderwijs.
In 1521 publiceerde Erasmus zijn zogenaamde brievenleerboek, in die tijd veel gelezen en ook nu nog een klassieke handleiding voor de kunst van het brieven schrijven.
Morgen wordt in het Bibliotheektheater gevierd dat alle 3141 bewaard gebleven brieven van Erasmus uit het Latijn in prachtig Nederlands zijn vertaald en zijn uitgegeven in 21 delen. Daarmee wordt een project volbracht van 16 jaren noeste arbeid, waarin een aantal vertalers deze Herculische taak uitvoerde, financieel gesteund door een groot aantal Nederlandse Fondsen.
Een waarlijk prachtige toevoeging aan het Nederlands cultuurbezit, vergelijkbaar met de uitgave van de brieven van Vincent van Gogh en het Rembrandtproject.
Onze Stichting “Erasmus, icoon van Rotterdam” heeft ook dit jaar weer rondom deze verjaardag viering een prachtige Erasmusweek samengesteld:
naast de Erasmus wandeling en het Erasmus lunchconcert in de Laurenskerk, was er gisteravond een geanimeerde conferentie over Burgerschap, georganiseerd door het Huis van Erasmus.
Vandaag bezoeken alle 211 eersteklassers van het Erasmiaans Gymnasium hun eigen basisschool en vertellen aan 3500 leerlingen van groep 8 over het belang van het gedachtegoed van Erasmus. Op deze manier hebben in de afgelopen jaren 45000 Rotterdamse schoolkinderen Erasmus leren kennen.
Zaterdagmorgen is er n de bibliotheek gelegenheid om onder leiding van John Tholen onder de titel “Erasmus uit de kluis” in kleine groepjes de bijzondere Erasmuscollectie te leren kennen, terwijl tegelijkertijd een nieuwe aflevering van de “Human Library” wordt georganiseerd.
Tenslotte is er zondagmiddag een filosofie workshop met als titel “Erasmus dwarsdenker” naar aanleiding van de publicatie van het prachtige boek met deze titel door Sandra Langereis.
Erasmus blijft een populaire Rotterdammer: enkele jaren geleden bleek bij een enquête onder 74000 Rotterdammers de bokser Bep van Klaveren met 33% van de stemmers de grootste Rotterdammer, gevolgd door Erasmus met 27% en Pim Fortuin met 12% van de stemmen.
Nu de beperkingen in onze bewegingsvrijheid welke aan de pandemie waren gekoppeld stapsgewijs verdwijnen zal ons comité de draad weer oppakken: naast de Erasmus Experience in de bibliotheek, waar U vast allen al geweest bent – anders een echte “Must”, de Erasmus stadswandeling voor bezoekers aan Rotterdam, het Monument voor het geboortehuis van Erasmus en het plaatsen van meer Adagia, kernachtige uitspraken van Erasmus op strategische plaatsen in de stad, zal er op 30 april 2022 een speciale plechtigheid plaatsvinden omdat het die dag precies 400 jaar geleden is dat het door Hendrik de Keyser gemaakte prachtige bronzen standbeeld van Erasmus werd onthuld.
Het blijft toch prachtig dat in onze stad het eerste standbeeld niet voor een prins, een vorst of een krijgsheer maar voor een geleerde met een boek werd opgericht.
Een van de belangrijkste doelen van ons comité is om onderdelen van het gedachtegoed van Erasmus onder de aandacht, of zo U wil tussen de oren van alle Rotterdammers vast te zetten.
Een teleurstellende reactie op de Corona pandemie is het ongenoegen en protest in onze samenleving waarbij groepen burgers met kreten als “viruswaanzin” oproepen tot burgerlijke ongehoorzaamheid. Hierbij is de toon van de discussie op straat en in de sociale media vaak agressief.
Het lijkt of we de belangrijkste kenmerken van het gedachtegoed van Erasmus zoals tolerantie, goed en geïnteresseerd luisteren naar elkaar en het oplossen van controversen met humor en ironie na 500 jaar volledig achter ons hebben gelaten.
In de afgelopen maanden heeft de stichting Huis van Erasmus voor het basisonderwijs als steun voor “burgerschapsvorming” digitale modules ontworpen met de titel “Erasmus voor de klas”.
Morgenmiddag zal bij de afsluiting van de in het Nederlands vertaalde Correspondentie van Erasmus door de stichting “Zelf Denken, Samen Doen” aandacht worden besteed aan enkele innovatieve methoden om burgerschapsvorming te onderwijzen aan 10 tot 12 jarigen en aan leerlingen in het VMBO.
Het is in onze toch wel “verwende” samenleving tegen het einde van de Covid-19 pandemie goed om even stil te staan bij hoe Erasmus gedurende vrijwel zijn gehele leven geconfronteerd werd met de problemen van een steeds weer terugkerende pestepidemie die door Europa raasde.
Hij bezocht met zijn broer de Latijnse School in Deventer toen in 1484 in die stad een pestepidemie uitbrak waarbij zijn moeder stierf; hiermee kwam een abrupt einde aan zijn schooltijd in deze stad. Kort na terugkomst in Gouda overleed ook zijn vader Gerardus aan de pest en bleven Erasmus en zijn broer als wees in handen van drie voogden die er bij beide jongens sterk op aandrongen in het klooster te treden.
Tijdens vrijwel zijn gehele leven beperkten steeds weer terugkerende pest-epidemieën de mogelijkheid om te reizen: steden werden onverwacht afgesloten en Erasmus moest, blijkens vele brieven zijn plannen steeds weer wijzigen
In een brief van 1501 vermeldt hij dat hij Parijs vanwege de pest met spoed moet verlaten; hij keert er in 1502 terug maar moet er door het opvlammen van de epidemie al weer snel weg. Hij wil vervolgens naar Keulen gaan, maar omdat ook daar de pest uitbrak vestigt hij zich in Leuven.
In een latere brief uit 1518 beschrijft hij zijn reis uit Bazel. Na een zware tocht, gedeeltelijk te paard, arriveert hij doodziek in Leuven en beschrijft in deze brief zijn klachten en ziekteverschijnselen. Drie verschillende dokters bezoeken hem aan zijn ziekbed, maar blijven zo ver mogelijk van zijn bed op de drempel van zijn ziekenkamer staan: zij vermoeden dat Erasmus aan de pest lijdt. En inderdaad, nu 500 jaar later kunnen we vaststellen dat de beschreven klachten en symptomen die Erasmus bij zichzelf in detail beschrijft, goed overeenkomen met de toen heersende builenpest, welke hij uiteindelijk ternauwernood overleeft.
De overeenkomst tussen de wijze waarop wij in de afgelopen anderhalf jaar met de gevaren en beperkingen van de Covid-19 pandemie omgingen en hoe Erasmus er gedurende zijn gehele leven mee werd geconfronteerd is treffend.
Het is bemoedigend om te zien hoe hij er ondanks alle beperkingen in slaagde zich te ontwikkelen tot een van de eerste echte Europeanen die niet beperkt door landsgrenzen als wereldburger het concept van vrede actief verbreidde,
U kent allen het Erasmus Adagium, geplaatst in het Centraal Station: er staat “Ruimte scheidt de lichamen, niet de geesten”, een prachtige opbeurende uitspraak aan het einde van onze 1,5 meter samenleving.
Ik wens U allen een aangename middag.
Tekst dankwoord Dick Couvée
Geachte heer Lamberts, geachte dames en heren, geachte wijzen of zotten.
Heel graag wil ik het Comité Erasmus danken voor het feit, dat het mij het voorrecht heeft willen gunnen van de uitreiking van de Lof der Zotheidsspeld 2020. En in dat “mij”, zo begrijp ik u, neemt u ook graag de Pauluskerk als geheel mee. Haar inspiratie, haar inzet voor al die mensen, die het – voor kortere of langere tijd – niet redden op eigen kracht, in Rotterdam, in de regio Rijnmond, in het land. En dus ook al haar bezoekers, van wie er vanmiddag gelukkig een aantal aanwezig is – zonder hen is het allemaal niks – , al haar noeste medewerkers, ook een aantal aanwezig, en voorts al die mensen die anderszins mogelijk maken, dat de Pauluskerk doet wat haar te doen staat. En dat vanuit haar bijbelse – en dus eeuwenoude, maar o zo actuele, dwaze – wortels. In de eer die mij ten deel valt, wil ik dus meer dan graag hen allemaal meenemen. Zonder hen geen Pauluskerk.
Eerlijk gezegd had ik zoiets niet verwacht. En, ook eerlijk gezegd, een mooiere erkenning dan deze had u mij/ons eigenlijk niet kunnen schenken. Lof der Zotheid, Vrouwe Zotheid, die beweert dat wijsheid in onze wereld in wezen dwaasheid is en andersom. Hoe vaak heb ik mijzelf en wij vaak ook allemaal samen vanuit de Pauluskerk niet afgevraagd wie er nu eigenlijk gek was in onze samenleving nu.
Waren dat de mensen, die vonden dat de mensen die hun heil zoeken in de Pauluskerk behoren tot de groep van nietsnutten en onrendabelen, beklagenswaardige losers, geldverslindende uitvreters van de samenleving, niet in staat tot enig maatschappelijk of economisch goed? Tweede- of derderangslui dus, aan wie je echt niet al te veel aandacht hoeft te schenken. Of waren wij dat zelf ? Omdat wij, dwars tegen de vaak dominante stroom in – als waren wij gekken – bleven geloven in de waarde en dus de erkenning daarvan door anderen van èlk mens en van àlle leven. En dat onvoorwaardelijk. En dus juist ook van die mensen die kwetsbaar zijn, om wat voor reden dan ook, en er zogenaamd niet toe doen, omdat hun “lives” toch niet zouden “matteren”.
Aan het eind van het dwaze “gouden boekje” komt de ware aap uit de mouw. Dwaasheid is niet alleen maar een al of niet idioot ideaal van Vrouwe dwaasheid. Dat idiote ideaal van het enorme belang van dwaasheid heeft zij opgepikt uit “een aantal loffelijke getuigenissen daarover van anderen”. Zo ongeveer de beste die er zijn. In ieder geval veel beter dan die van theologen. Want “zelfs ezels krijgen nog eerder een kerkelijk ambt dan een wijze”. Of het nu gaat om de paus, kardinalen of alle dominees bij elkaar. Vrouwe Zotheid beroept zich voor haar pleidooi voor het praktiseren van dwaasheid uitvoerig op iets dat daar in haar ogen ver bovenuit gaat: het boek der boeken. En wie schetst onze verbazing, uitgerekend de apostel Paulus, ja, inderdaad, naamgever van de Pauluskerk, kan in haar ogen veel genade vinden. Zeer veel. Kijk, dwaas of niet, maar dan ga je praten !
“Maar God heeft juist mensen uitgekozen, die in deze wereld “dom” of “zwak” worden genoemd. Zo heeft God de wijsheid van de mensen belachelijk gemaakt. Zo zorgt God er voor, dat niemand trots kan zijn op zichzelf”, citeert Vrouwe Zotheid met instemming Paulus in zijn brief aan de alternatieve leef- en geloofsgemeenschap van Korinthe. Het zijn de zogenaamd “dommen” en “zwakken” van de Pauluskerk die ons laten zien dat het verdienmodel van ons soort samenleving gebaseerd is op een onvoorstelbare roofbouw van Moeder Aarde en van uitbuiting en uitsluiting van grote groepen mensen, die noodgedwongen dat model mogelijk maken, voor anderen, maar in de voordelen daarvan zèlf niet of nauwelijks delen. En dat al sinds eind 15e eeuw. Velen van hen moeten werken als zzp-er of in de flexibele schil of schemerzone van onze economie. Wat is hier nu dwaasheid en wat wijsheid ?! Het zijn de zogenaamd “dommen” of “zwakken” van de Pauluskerk, die ons laten zien, dat gelijkwaardigheid en gelijkheid voor de wet de facto betekenen, dat rijken rijker worden en armen armer. Niet alleen als het gaat om geld. Ook als het gaat om kansen op zinvolle arbeid, goed onderwijs en een goede gezondheid. Arme mensen in Rotterdam gaan meer dan 10 jaar eerder dood dan rijke. Wat is hier nu wijsheid en wat dwaasheid ?! Het zijn de zogenaamd “dommen” of “zwakken” van de Pauluskerk, die ons laten zien, dat een samenleving fundamenteel verandert van roofbouw naar opbouw op het moment dat iedereen onvoorwaardelijk in staat wordt gesteld om eraan bij te dragen en zichzelf dienstbaar te maken aan iets dat veel groter en sterker is dan “ik” en “mijzelf”. Het christendom heeft op haar beste momenten altijd gegokt op dat laatste. Waar mensen zich dienstbaar maken aan anderen en aan het geheel, ontstaat meer en beter leven. En niet minder. En dan voor allemaal. En niet voor een paar. Wat is hier nu wijs en wat dwaas?! Van die dwaze onderstroom in het christendom heeft de Pauluskerk zich altijd onderdeel gevoeld. Als het kon in het klein in de Pauluskerk – waar overigens elke dag ongeveer alles gebeurt wat God verboden heeft – waarom dan niet in de samenleving als geheel?! Voor die dwaze wijsheid ben ik jullie allemaal, lieve dwaze mensen van de Pauluskerk, onvoorstelbaar dankbaar. Het is het grootste cadeau van mijn leven, dat ik van zo’n kerk, zo’n sociale beweging – want dat is de kerk – deel heb mogen uitmaken. En daarmee dus ook jullie, lieve dwaze mensen van het Comité Erasmus, in de erkenning daarvan.
Tot slot. Aan de erkenning is ook een geldbedrag verbonden. Het leek mij helemaal in de geest van de dwaasheid, dat ik dat geld niet zelf houd, maar weggeef. Het Comité vond dat ook een goed idee. Met overtuiging geef ik dat geldbedrag graag door aan “Tent of Nations”. Tent of Nations is een landbouwboerderij en vredesproject van de familie Nassar op de door Israëlische staat bezette Westbank, even ten zuiden van Bethlehem. De boerderij ligt op een berg. In de afgelopen jaren zijn op de bergen rondom en strategisch goed gekozen inmiddels 6 nederzettingen van Israëlische kolonisten verschenen, die regelmatig de honderden olijfbomen en daarmee de bestaansgrond van deze Palestijnse boeren vandaliseren en terroriseren. De familie worstelt al jaren tevergeefs om een vergunning van de overheid en daarmee om bestaansmogelijkheden voor de lange termijn, nadat eerder het Israëlische Hoger Gerechtshof uitdrukkelijk het eigendomsrecht van de familie op hun grond erkende, ook na jaren strijd. Het project zet zich onder het authentiek christelijke, volkomen dwaze motto “We refuse to be enemies” daadwerkelijk in voor vrede en daarmee voor toekomst voor zowel Palestijnen als Israëli’s. Dat werk – in die volgens mij helemaal in Erasmiaanse geest – zou ik meer dan graag ondersteunen en bij u allemaal aanbevelen.