In december 2021 werd de Erasmuscollectie Rotterdam door de Nederlandse Unesco Commissie genomineerd voor toevoeging aan het Unesco Memory of the World Register. Een enorme eer én bijzondere erkenning voor deze wereldwijd unieke erfgoedcollectie, die wordt bewaard en beheerd in de Centrale Bibliotheek van Rotterdam.
Op 18 mei 2023 maakte Unesco bekend dat de Erasmuscollectie inderdaad is toegevoegd aan hun internationale Memory of the World Register.
Op 23 mei 2023 werden tijdens een feestelijke bijeenkomst in de bibliotheek twee Unesco vlaggen overhandigd aan Rotterdam: een voor de Erasmuscollectie en een voor de Atlas van Stolk collectie (in beheer bij Bibliotheek Rotterdam en al eerder aan dit Unesco Register toegevoegd).
Beide vlaggen wapperen nu dagelijks voor de bibliotheek.
Foto Mischa Mannot
Achtereenvolgens spraken Theo Kemperman, directeur-bestuurder van de bibliotheek Rotterdam, dr John Tholen, conservator van de Erasmuscollectie, Said Kasmi, wethouder Onderwijs, Cultuur en Evenementen en de heer Berendse, voorzitter van de Nederlandse Unesco Commissie.
Voordracht door dr John Tholen, conservator Erasmuscollectie
Onze Rotterdamse Erasmuscollectie is van wereldbelang voor de mensheid.
Laat het even op u inwerken.
En dat is niet mijn mening, maar de constatering van de VN-organisatie Unesco na een kritische evaluatie.
Drie facetten van de collectie hebben er samen toe geleid dat Unesco kon besluiten om de collectie toe te voegen aan het internationale Memory of the World Register.
Ten eerste biedt onze collectie, de grootste Erasmuscollectie ter wereld, een startpunt voor kennis over Erasmus. Objecten die hij zelf heeft vastgehouden, zoals een brief, brengen ons zo dicht als mogelijk bij iemand die meer dan 500 jaar geleden werd geboren in Rotterdam. Maar vooral de eerste en vroege drukken van zijn vele werken laten zien wat hij van de wereld vond. Tientallen eerste drukken van zijn teksten zijn interessant, maar interessanter zijn vaak tweede, derde en vierde drukken. Erasmus bleef namelijk altijd werken. Zo bevatten latere drukken die tijdens zijn leven verschenen vaak uitgebreide, verbeterde of aangepaste versies van zijn werken. Doordat al die versies in onze collectie zijn verzameld, biedt de collectie de mogelijkheid om de ontwikkeling in Erasmus’ denken te documenteren. Dat is dan ook de reden geweest dat onze collectie vanaf de jaren 1960 een fundamentele bron was voor een gigantisch wetenschappelijk project. Op Rotterdams initiatief werd een nieuwe wetenschappelijke standaardeditie van Erasmus’ complete oeuvre begonnen.
dr John Tholen, conservator van de Erasmuscollectie — foto Mischa Mannot
In een tijd zonder internet en gedigitaliseerde bronnen bood de Rotterdamse Erasmuscollectie al vroeg de mogelijkheid om dit ambitieuze project te doen slagen. In tegenstelling tot de twee eerdere uitgaven van Erasmus’ complete oeuvre, had deze editie de doelstelling om ook de ontwikkeling in Erasmus’ denken te documenteren. Het project is nog altijd lopende: inmiddels telt de ASD-editie (de afkorting verwijst naar Amsterdam als locatie van productie) meer dan 50 boekdelen en zal in het komende decennium de reeks worden voltooid. Nog altijd wordt de collectie als bron gebruikt voor dit project.
Ten tweede biedt de Erasmuscollectie een beeld van de verspreiding van Erasmus’ ideeën over de wereld. Al tijdens zijn leven was Erasmus een beroemdheid van wie drukkers door heel Europa graag teksten drukten. Erasmus’ ideeën over religie, onderwijs, vrede, opvoeding en andere onderwerpen sloegen aan. Mensen wilden ze lezen en drukkers wilden er geld mee verdienen. Dat werd na Erasmus’ dood in 1536 niet minder. Duizenden edities verschenen gedurende eeuwen door heel Europa en daarbuiten. We zijn nu op dezelfde etage waar de meeste van die edities ter wereld bij elkaar zijn gebracht. Zo vindt u hier niet alleen bekende edities uit Antwerpen, Amsterdam en Venetië, maar bijvoorbeeld ook een boekje uit Bratislava.
Ten derde zijn in die boeken veel gebruikerssporen te vinden van lezers die Erasmus’ ideeën hebben gebruikt voor hun eigen ontwikkeling. In vorige eeuwen waren lezen en schrijven vaak onderdelen van hetzelfde proces. Dat betekent dat het maken van aantekeningen in marges en tussen de regels in boeken zeer gebruikelijk was. In veel exemplaren uit de Erasmuscollectie zijn dan ook lezersaantekeningen bewaard waarin de lezer zich laat zien. Voor een groot deel is dit nog onontgonnen onderzoeksterrein.
Om onderzoek naar de collectie te stimuleren hebben we, in nauwe samenwerking met het Erasmus of Rotterdam Research Center aan de Erasmus Universiteit, een nieuw Erasmus Collection Fellowship ingesteld. Dat richt zich met name op het ondersteunen van wetenschappers die van ondersteuning afhankelijk zijn voor het doen van hun onderzoek naar onze collectie. Een van de eerste fellows zal bijvoorbeeld een wetenschapper uit China zijn, die in haar eigen omgeving beperkte toegang heeft tot bronmaterialen.
Dit voorbeeld laat overigens direct zien dat de invloed van en interesse in Erasmus een internationaal en globaal karakter heeft. Veel ideeën van Erasmus hebben een universele waarde, als het bijvoorbeeld gaat om vrede, zelfontplooiing en samenleven. Het thema burgerschap is vanuit Erasmus dan ook uitermate goed te benaderen. De Rotterdamse Erasmuscollectie is de beste bron ter wereld om Erasmus, zijn gedachtegoed, de verspreiding van zijn ideeën en de manier waarop zijn teksten individuele lezers hebben beïnvloed te onderzoeken: de collectie biedt daarmee namelijk een totaalbeeld van Erasmus.
Erfgoedcollectie Foto bibliotheek Rotterdam
Vanuit de bibliotheek zetten we ons er voor in om, in samenhang met onze andere erfgoedcollecties, zoals de nationale Unesco-collectie Atlas Van Stolk, mensen aan het denken te zetten over de maatschappij waarin we leven en te verwonderen met bijzondere objecten en verhalen.
Ik ben dan ook bijzonder verheugd dat er in de over enkele jaren vernieuwde Centrale bibliotheek een prominente plek zal worden ingeruimd om de waarde van de erfgoedcollecties aan het publiek te laten zien.
Maar wat kan ik daar nu van zien, zult u zich afvragen. Alleen vandaag liggen zeer bijzondere stukken uit de collectie in de vitrines van de Erasmus Experience. Deze objecten komen niet altijd het depot uit.
Wilt u meer weten over deze bijzondere objecten? Op do. 1 en wo. 14 juni zal ik in de Erasmuszaal een presentatie geven over de collectie, waarbij deze stukken opnieuw te zien zullen zijn.